Trong bối cảnh cách mạng công nghệ 4.0, tài sản số như Bitcoin, Ethereum hay các loại tiền mã hóa khác đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái tài chính toàn cầu. Tại Việt Nam, từ một khái niệm “vô hình” và bị nghi ngờ, chúng đang dần được thừa nhận như một loại tài sản có giá trị thực sự. Các doanh nghiệp không chỉ sử dụng crypto để đầu tư mà còn thử nghiệm trong thanh toán quốc tế, đa dạng hóa danh mục tài sản. Tuy nhiên, dù có những bước tiến pháp lý quan trọng trong năm 2025, khung pháp lý vẫn chưa hoàn chỉnh, khiến doanh nghiệp và nhà đầu tư phải đối mặt với khoảng trống “có cửa nhưng chưa có đường”. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết hành trình từ thừa nhận đến quy định, đồng thời đưa ra lời khuyên thực tiễn để giảm thiểu rủi ro.
Từ “Vô Hình” Đến Được Thừa Nhận Là Tài Sản Có Giá Trị
Chỉ vài năm trước, Bitcoin và các loại crypto bị coi là “bong bóng” hoặc thậm chí là công cụ rửa tiền tại Việt Nam. Người dân và doanh nghiệp đầu tư rủi ro cao vì thiếu sự bảo vệ pháp lý. Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ blockchain đã thay đổi nhận thức. Theo báo cáo của Chainalysis năm 2024, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia về chỉ số chấp nhận crypto, với giá trị giao dịch đạt hàng tỷ USD.
Sự thay đổi lớn bắt nguồn từ Bộ luật Dân sự 2015, gián tiếp công nhận tài sản số là “tài sản” nếu có thể định giá bằng tiền và chuyển giao trong giao dịch dân sự. Điều này cho phép cá nhân và doanh nghiệp sở hữu, mua bán Bitcoin như một loại tài sản vô hình, tương tự quyền sở hữu trí tuệ. Đến năm 2025, với Luật Công nghiệp công nghệ số (Luật CNCNS 2025) được thông qua ngày 14/6/2025 và hiệu lực từ 01/01/2026, tài sản ảo được phép sử dụng để đầu tư, đánh dấu bước tiến từ “thừa nhận thụ động” sang “hỗ trợ tích cực”.
Ví dụ, một doanh nghiệp xuất khẩu có thể nắm giữ Ethereum như tài sản dự trữ, hoặc sử dụng stablecoin để thanh toán nhanh chóng với đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, crypto vẫn chưa được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp, theo Nghị định 80/2016/NĐ-CP. Sử dụng Bitcoin để mua hàng hóa trong nước có thể bị coi là vi phạm quy định thanh toán, dẫn đến rủi ro pháp lý. Dù vậy, sự thừa nhận này đã mở ra cơ hội cho doanh nghiệp đa dạng hóa rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát và biến động tiền tệ.
Khung Pháp Lý Hiện Tại: Có “Cửa” Nhưng Chưa Có “Đường”
Việt Nam chưa có luật riêng về tài sản số, nhưng hệ thống văn bản pháp lý đang dần hình thành. Nghị định 101/2012/NĐ-CP và Nghị định 80/2016/NĐ-CP khẳng định rõ: Bitcoin và tiền ảo không phải phương tiện thanh toán hợp pháp, không được sử dụng thay thế VND. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và Bộ Tài chính nhiều lần cảnh báo rủi ro, nhấn mạnh crypto không phải “tiền” theo pháp luật hiện hành.
Tuy nhiên, từ tháng 9/2025, tình hình đã thay đổi đáng kể với Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, chính thức triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa từ ngày 09/9/2025, kéo dài 5 năm. Nghị quyết này cho phép chào bán, phát hành và giao dịch tài sản mã hóa (bao gồm Bitcoin và các crypto khác, định nghĩa là tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa để xác thực, không bao gồm chứng khoán hay tiền pháp định). Phạm vi thí điểm tập trung vào doanh nghiệp Việt Nam phát hành dựa trên tài sản thực tế, và giao dịch chủ yếu với nhà đầu tư nước ngoài qua các tổ chức được cấp phép.
Bộ Tài chính làm đầu mối cấp phép (tối đa 5 tổ chức cung cấp dịch vụ, vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ VND), phối hợp với NHNN (phòng chống rửa tiền) và Bộ Công an (an ninh mạng). Nhà đầu tư trong nước được mở tài khoản lưu ký sau 6 tháng, nhưng mọi giao dịch phải qua sàn được phép, thanh toán bằng VND. Điều này tạo “cửa” cho thị trường, nhưng “đường” vẫn hẹp: Cấm quảng cáo tự do, yêu cầu lưu trữ dữ liệu 10 năm, và tranh chấp giải quyết tại tòa án Việt Nam. Doanh nghiệp có thể tham gia, nhưng phải tự chịu rủi ro nếu vi phạm, như tạm ngừng hoạt động. Dự kiến, từ 2026-2027, khung pháp lý đầy đủ hơn sẽ được hoàn thiện, tương tự sandbox của Singapore.
Rủi Ro Kế Toán Và Thuế: “Lợi Nhuận Ảo”, Rủi Ro Thật
Với doanh nghiệp, việc nắm giữ crypto mang lại lợi nhuận cao – Bitcoin tăng 150% trong năm 2024 – nhưng cũng đầy thách thức kế toán và thuế. Hiện tại, chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) chưa quy định cụ thể cách ghi nhận crypto. Theo hướng dẫn quốc tế (IFRS), crypto có thể hạch toán như tài sản vô hình (nếu đầu tư dài hạn) hoặc hàng tồn kho (nếu kinh doanh thường xuyên). Tuy nhiên, thiếu quy định rõ ràng dẫn đến rủi ro lớn.
Về thuế, từ thí điểm 2025, chính sách thuế tạm thời áp dụng như chứng khoán: Thuế chuyển nhượng 0,1% trên giá trị giao dịch. Đối với cá nhân, thu nhập từ chuyển nhượng crypto chịu thuế TNCN 20% trên lợi nhuận, theo Luật Thuế TNCN. Doanh nghiệp phải kê khai thuế TNDN trên chênh lệch giá, nhưng không khấu trừ GTGT vì crypto chưa được coi là hàng hóa chịu thuế. Nếu lỗ, việc khấu trừ vẫn mơ hồ, dẫn đến tranh chấp khi quyết toán.
Rủi ro khác bao gồm chứng minh nguồn gốc hợp pháp: Cơ quan thuế có thể nghi ngờ rửa tiền nếu không có chứng từ rõ ràng. Một doanh nghiệp nắm giữ 1 BTC (giá 1,5 tỷ VND) bán lời 500 triệu nhưng không kê khai đúng có thể bị truy thu, phạt 20-100% số thuế trốn. Trong thí điểm, Bộ Tài chính sẽ hướng dẫn báo cáo, nhưng doanh nghiệp vẫn phải tự tuân thủ, tránh “lợi nhuận ảo” biến thành “rủi ro thật”.
Hướng Đi Mới: Tài Sản Số Sẽ Sớm “Lên Sổ” Chính Thức?
Bộ Tài chính đang đẩy mạnh đề án quản lý tài sản ảo, tập trung vào ba trụ cột: Quản lý sàn giao dịch, kê khai giao dịch, và quy định thuế – kế toán. Nghị quyết 05/2025/NQ-CP là bước đi đầu tiên, thí điểm tại trung tâm tài chính quốc tế (Quyết định 1131/QĐ-TTg tháng 6/2025). Từ 2026, Luật CNCNS sẽ cho phép sử dụng tài sản ảo đầu tư rộng rãi hơn, với sandbox thử nghiệm mô hình blockchain.
Khi khung pháp lý hoàn thiện, doanh nghiệp có thể hạch toán crypto chính thức, kê khai thuế trên chênh lệch (dự kiến 20% TNDN), và báo cáo minh bạch. Đây là cơ hội để tăng dòng vốn ngoại, thúc đẩy fintech Việt Nam cạnh tranh khu vực. Nhưng thách thức lớn bởi doanh nghiệp phải đầu tư hệ thống CNTT an toàn cấp 4, tuân thủ chống rửa tiền, và đào tạo nhân sự (ít nhất 10 chuyên gia công nghệ). Nếu thành công, Việt Nam có thể trở thành hub crypto Đông Nam Á, thu hút đầu tư từ quỹ lớn như Binance hay Coinbase.
Để an toàn, doanh nghiệp nên ghi nhận mọi giao dịch crypto rõ ràng qua sổ sách, dù chưa bắt buộc. Tránh sử dụng làm phương tiện thanh toán trong hợp đồng để không vi phạm Nghị định 80/2016. Hãy tư vấn sớm với chuyên gia kế toán – thuế: Đánh giá rủi ro hạch toán, chuẩn bị chứng từ cho thí điểm, và lập kế hoạch thuế 0,1% trên giao dịch.
Nhà đầu tư cá nhân nên chỉ giao dịch qua sàn được phép sau 6 tháng, đọc kỹ bản cáo bạch trước khi mua. Minh bạch hóa ngay từ bây giờ không chỉ giảm rủi ro mà còn tạo lợi thế khi pháp lý siết chặt hơn.